A Biblioteca de Fillos de Galicia

Filla de emigrantes galegos, Anisia Miranda naceu en 1932 na cidade cubana de Ciego de Ávila. Logo dunha estancia en Arxentina, de 1961 a 1992 residiu en Cuba, onde se implicou en varias publicacións periódicas da illa dedicadas ao público infantil, como Zunzún, Pionero e Bijirita. É autora dunha importante obra en galego para nenos, con títulos como A casa dos títeres, Os contos do Compay Grilo, Pardela amiga e Cantarelas. Anisia faleceu en 2009 aos 76 anos de idade. Atrás quedaron máis de 50 anos como compañeira vital e de proxectos culturais de Xosé Neira Vilas, desde que en 1957 se coñeceron en Buenos Aires. Daquela puxeron en marcha o proxecto Follas Novas, a primeira distribuidora de libros galegos en Ámerica.

Na década dos 60, a escritora Anisia Miranda atinxiu a categoría de best-seller. Foi cunha biografía sobre a infancia de Ernesto Che Guevara publicada pola revista Zunzún, na Habana. “Fixéronse catro edicións de 250.000 exemplares, un millón en total”, facía memoria en febreiro de 2008, na Feira do Libro da capital cubana. Outra das súas ocupacións traduciuse en versións galegas de poemas de Walt Whitman ou José Martí. “Anisia interesouse por aquela cousa de Galicia logo de ler un artigo titulado El idioma prohibido“, rememoraba Neira Vilas hai meses, “e contactar cos exiliados Seoane e Lorenzo Varela”.

Algunhas das súas obras
Os contos do Compay Grilo (Ediciós do Castro). Foi premio nacional de literatura para nenos en 1973, editándose en Cuba ao redor de 250 mil exemplares. Foi traducido, entre outras linguas, ao ruso e ao eslovaco.

A primeira aventura (Ediciós do Castro). Cinco contos ilustrados polo cubano Ernesto Padrón. Premio Internacional da Infancia. Un vocabulario final, ilustrado, explica aos cativos o significado dalgunhas palabras de Cuba.

A cama, a bolboreta e o paxariño (Ediciós do Castro). Trece contos nos que os animais contan anécdotas da súa vida cotiá ou explican fenómenos naturais como o ciclo da auga ou a xerminación das sementes. Ilustrados polo cubano Alfredo Gutiérrez, residente en Ourense.

O libro está composto por dezaseis relatos costumistas que teñen que ver cos galegos emigrados na Arxentina. Conta cun prólogo de Luís Seoane. Fillo de labregos, Xosé Neira Vilas estudou comercio por correspondencia. En 1949 emigrou a Arxentina e entrou en contacto con galeguistas como Luís Seoane, Rafael Dieste, Ramón Suárez Picallo, Lorenzo Varela ou Ramón de Valenzuela e en 1953 fundou as Mocedades Galeguistas. En 1957 casou coa escritora Anisia Miranda en 1957 e xuntos crearon a editorial Follas Novas. En 1961 marcharon a Cuba. Despois de trinta e un anos na illa caribeña, xa xubilados, regresaron a Galicia en 1994 para viviren en Gres. Anisia faleceu o pasado ano.

Neira Vilas escribiu numerosas obras que teñen que ver coa emigración, como a propia Historias de emigrantes (1968), Cartas a Lelo (1971), Querido Tomás (1980), Tempo novo (1987), Contos de tres mundos (1995), Relatos mariñeiros (2003), Galegos no Golfo de México (1980), A prensa galega en Cuba (1985), Na outra banda do mar (1992), Memoria da emigración (1994), Eduardo Blanco-Amor, dende Buenos Aires (1994), Memoria da emigración II (1995), A lingua galega en Cuba (1995), Galegos que loitaron pola independencia de Cuba (1998), Crónicas galegas de América I. Rolda primeira (2000), Manuel Murguía e os galegos da Habana (2000), Crónicas galegas de América II. Rolda segunda (2001), Crónicas Galegas de América III. Rolda terceira (2002), Vinte anos retornando (2006) e Presenza galega en Cuba (2010).

Toño de Loureiro proponlle a Lelo (mozo que emigrou hai tres anos ao Brasil) un intercambio epistolar no que cada un contará as súas vivencias en terras tan distantes. Na obra recóllense as cartas de Toño e a partir delas podemos deducir as noticias sorprendentes da emigración, que espertan o interese dos seus amigos, con quen as comparte.

Ambientadas na aldea galega, contan diferentes episodios do espazo cotián dun neno da época. Refiren historias de animais, como as cóbregas (a aletargada polo frío que trouxo para casa e meteu en augardente ou a que veu co tío baixo a súa camisa cando foi a pescar de noite), de burlas e xogos infantís (facéndose pasar por pantasmas para asustar de noite a uns xogadores ou atrancando o camiño con paus) ou das pelexas contra os doutro lugar ou por unha moza. Ademais, aparecen tradicións como os cantos de Reis, a cova do tesouro dos mouros ou a cultura da morte, sen esquecer un fuxido da guerra civil a quen os nenos tratan de axudar. Este é o seu mundo, pequeno comparado co que Lelo lle conta de Brasil, onde os incendios son máis grandes que a súa pequena fogueira no monte ou hai que investigar outros roubos ante os cales o seu dunhas cebolas resulta ridículo. Acaba a correspondencia cando Toño vai deixar a escola e Lelo vai marchar para Montevideo.

Cartas a Lelo
Xosé Neira Vilas
Ediciós do Castro
148 páxinas – 7€

Os lectores teñen nas mans non só un dos títulos máis sobranceiros de Nélida Piñon, tamén un dos fitos da narrativa brasileira contemporánea: A república dos soños, publicada por primeira vez no ano 1984, obtivo o Premio Associaçao de Críticos de Arte de Sao Paulo e o Premio Pen Clube ao mellor libro de ficción. A novela conta a historia de dous rapaces que embarcan en Vigo rumbo ao Brasil. É o ano 1913, o éxodo de emigrantes galegos acabaría por ser unha sangría de máis de millón e medio de persoas que atravesan o Atlántico á procura da súa “república dos soños”.

Novela intensa e audaz, concibida coa forza tumultuosa desa enorme epopea que foi a emigración a América, Nélida Piñon escribe esta historia dunha maneira engaiolante. Todo un legado de resistencia e vontade por sobrevivir é trasmitido a través dos dous protagonistas, o tiunfador Madruga e o soñador Venancio. Dous xeitos de reflectir as glorias e frustracións dunha experiencia inesquecible e sempre presente na memoria de todos os galegos.

A república dos soños
Nélida Piñón
Galaxia
940 páxinas – 21,40€

Escapado. Do Monte Pindo ao exilio pasando pola illa de San Simón de Luís Lamela García quere lanzar a mensaxe de que é moito máis importante recordar que comprender, por que a memoria sempre pode ser verdadeira, aínda que ás veces sexa falsa. Unha novela que quere ser unha crónica na que se mestura a vida e a morte, o pasado e o presente, a realidade e a ficción. Unha obra de lectura engaiolante que enlaza a historia e a memoria, e nas que as relacións temporais están, tamén, unidas por espazos reais: o monte do Pindo, Fisterra e a ría de Corcubión, a illa de San Simón, as frontes da guerra civil española, o exilio francés e americano, o desexado retorno ás raíces do Pindo… Un percorrido pola esperanza perdida e a traxedia dos vencidos dunha guerra civil, a de 1936, que cambiou drasticamente a vida de toda unha xeración ilusionada e apaixonada. Unha traxedia que, polo que a Teófilo Caamaño se refire, o protagonista principal da narración, aínda non terminou.

Escapado. Do Monte Pindo ao exilio pasando pola illa de San Simón
Luís Lamela García
Xerais
264 páxinas – 17,35€

Vicente é un mozo galego que vive en Londres, emigrado coa súa familia sendo mozo. Trala morte de seus pais, vive nos ambientes marxinais dos squat (casas ocupadas) con tres amigos cos que fai funcións malabares e circenses. Logo de atracaren un establecemento, vense obrigados a “saír do mapa”, e el e dous máis deciden marchar á súa vila natal, na costa galega. Os seus amigos intégranse na sociedade da aldea onde viven, pero Vicente ten unha crise de identidade, e decide regresar e ver se as cousas están ben por London. Alí descubre que Lizard, o cuarto amigo, ocupou en certo modo o seu lugar. Tralo seu regreso a Galicia, enfermo, emparéllase cunha antiga moza, pero pouco a pouco vai sufrindo unha metamorfose persoal. A novela acadou o premio Arcebispo San Clemente. Foi a cuarta obra de Xelís de Toro, despois de Seis cordas e un corazón (1989, publicada baixo o pseudónimo de Roque Morteiro), Non hai misericordia (1990) e Terminal (1994).

Os saltimbanquis no paraíso
Xelís de Toro
Sotelo Blanco
224 páxinas – 11,50€

Sol de Inverno, a obra coa que Rosa Aneiros gañou o Premio Xerais 2009, é unha novela comprometida, densa e cun pouso de lirismo que debuxa o periplo vital dunha personaxe: Inverno. A protagonista habita diversos escenarios que nos conducen desde a perdida aldea de Antes a Barcelona, para relatarnos a crueldade da guerra; e logo ás circunstancias da fuxida a Francia; ao emblemático barco Ipanema; ao longo exilio cubano; á revolución castrista; e mesmo á viaxe ao París do maio do 68. Será en Cuba onde atopamos o pouso da emigración e dos descendentes dos cimarróns, da memoria infinita da tata Luzdivina e do cheiro das follas de tabaco do bisavó Andrés, un escenario clave para entender a singradura dunha protagonista que turra por volver a Antes. Para o xurado do Premio Xerais 2009 “Sol de Inverno constrúe un mundo simbólico e máxico polo que deambulan seres entrañables para crear un relato de pulso vagoroso, que reborda nun potente río de historias. A memoria do exilio, as súas voces e as súas feridas, que Inverno debe lamber unha e outra vez, marcan o pulso desta novela que destaca pola rebeldía dos personaxes na defensa dos ideais e da xustiza”.

Sol de Inverno
Rosa Aneiros
Xerais
512 páxinas – 22€

Alexandre Marrube, un galeguista exiliado en México, retorna a súa cidade natal, despois de case corenta anos de ausencia, para asistir ao enterro da súa nai. Naqueles días, o exiliado atoparase cunha comunidade despolitizada que apenas lembra nin a guerra nin os anos da fame e nin sequera posúe conciencia de que vive na ditadura. Marrube enfrontarase tamén a unha familia, que apenas o recoñece (sexa a súa irmá ou o seu cuñado, o maxistrado, que quedaron en Galicia sobrevivindo), e a un mozo, militante antifranquista con quen ten dificultades de empatar o seu discurso político. Alexandre Marrube regresa a Galicia intentando atopar ou reconstruír o seu mundo perdido, aínda que coa desolación de se decatar de que todo é inútil, imposible, pois os seus ollos chocan cunha sociedade apática e desmemoriada, á que non entende, pero satisfeita cun precario, pero novidoso, consumismo. O exiliado e a primavera, a novela de Manuel Veiga gañadora do Premio Xerais 2004, é unha obra vigorosa, escrita con vontade de estilo e capacidade evocadora, que abre varios frontes de debate e interese para un público amplo. A confrontación do exiliado cunha Galicia que apenas lembra o tempo da República. A relación do exiliado cos que deberían de ser os seus herdeiros, os xoves militantes antifranquistas dos sesenta e setenta, na medida que atopa que en boa medida non se recoñece neles e eles tampouco o fan nel. E por último, a polémica entre o exiliado que regresa e os amigos que quedaron no interior e que viven máis ou menos satisfactoriamente nestes derradeiros anos da ditadura (a novela está ambientada en tres meses do ano 1974): as razóns de uns e outros están expostas na novela con sinceridade e realismo, unha discusión que aínda latexa hoxe en cada familia.

O exiliado e a primavera
Manuel Veiga
Xerais

Logo do éxito de Un nicho para Marilyn, Frank Soutelo, detective californiano de pais galegos, volve en Luar no inferno aos ambientes cinematográficos para tentar descubrir unha trama negra na que se mesturan os magnates de Hollywood, o tráfico de mulleres na fronteira mexicana e as snuff movies, películas ilegais realizadas con violencia real. Miguel Anxo Fernández (O Carballiño, 1955) aborda con orixinalidade o xénero policial para recrear, con humor e ironía, o mundo das películas de detectives e a súa engaioladora e apaixonante maneira de contar historias.

Frank Soutelo, ex-policía divorciado de máis de 50 anos, vive en Malibú, nos Ánxeles, despois de criarse en Nova York. O seu pai é de Soutelo de Montes e a súa nai de Muros. Gústanlle os coches bos, pero non tanto polo feito de que sexan bos, senón porque lle permiten acadar altas velocidades, ou entrar en sitios exclusivos. Así mesmo, ten tamén un amplo fondo de armario para poder adaptarse a diferentes situacións. Adoita levar un .357 Magnum. Sen ser Pepe Carvalho, gústalle o bo comer, con referencias continuas á gastronomía galega. Frecuenta o restaurante “Peirao”, rexentado por un amigo cambadés. Musicalmente ten gustos moi diversos. Tanto escoita Luar na Lubre como Leonard Cohen ou mesmo hip hop. Malia a súa idade mantense en forma, se ben sexualmente recoñece xa non ser o que foi. Bebe con frecuencia whisky Bourbon, pero non fuma. Non é bo fotógrafo, pero conta coa axuda doutra galega, a súa secretaria Pat. Unha muller moi valente, activa, e atraída polo seu patrón, sen que este lle faga moito caso. Economicamente solvente, non dubida en ser desprendido cun rapaz do barrio, boa fonte de información, ou cos camareiros que poden esbozar un sorriso por 20 dólares. Como Philip Marlowe ou Hank Chinaski, aposta ós cabalos.

Luar no Inferno
Miguel Anxo Fernández
Galaxia
242 páxinas – 14,90€

Lukumí é a historia do mulato Estevo, marcado por dúas culturas, a do seu pai galego e a da súa nai, descendente de escravos africanos. Nesta novela Alfredo Conde deixa que sexa o protagonista da novela quen conte a historia da familia da súa nai, bailarina do famoso cabaret Tropicana, e máis da súa avoa materna, orgullosa de desdencer de escravos lukumís, unha xinea africana cuxos membros preferiron suicidarse antes que seguir en escravitude. A novela tamén vai descubrindo progresivamente a outra historia da familia do mulato Estevo, fillo dun galego cegado a Cuba para colborar na creación da nova sociedade comunista, tarefa da que axiña se decepciona.

As ilusións frustradas acaban por modelar o destino de Estevo, que, cunha voz descrida e escéptica, vai narrando, a traves da historia familiar e da súa propia experiencia, a colonización de Cuba, o devalo da revolución e a esperanza frustrada da utopía internacionalista. Cunha prosa fluída, que habelenciosamente encadea feitos, anécdota e digresión, a novela sitúanos ante o último, e, se cadra, definitivo desengano: as miserias do capitalismo.

Lukumí
Alfredo Conde
Galaxia
244 páxinas – 15,70€